سیمای مناقب حضرت زهرا (سلام الله علیها) در نگاشته‌های سیوطی و آسیب‌شناسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد.

2 دانشجوی دکتری فقه جزایی دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد.

10.61186/has.2021.384

چکیده

جلال‌الدین سیوطی یکی از دانشوران سخت‌کوش شافعی‌مذهب در شماری از نگاشته‌های خویش به تبیین مقام حضرت فاطمۀ زهرا (س) پرداخته است. پژوهش حاضر با بهره از منابع کتابخانه‌ای و به روش طبقه‌بندی توصیفی، در پی یافتن مناقب و مقام حضرت زهرا (س) در نگاشته‌های گوناگون تفسیری و حدیثی و تاریخی سیوطی است. برای این منظور، در گام اول مفهوم اهل‌بیت (ع) در نگاشته‌‌های وی بررسی شده تا جایگاه عمومی حضرت زهرا (س)، در قامت یکی از افراد اهل‌بیت (ع)، در نظر سیوطی ارزیابی شود. حاصل پژوهش حاضر این است که مناقب حضرت زهرا (س) در نوشته‌های سیوطی به هشت دستۀ ذیل تقسیم شدند: یادکرد مقام دنیوی و اخروی حضرت زهرا (س)، جایگاه ایشان نزد پیامبر اسلام (ص)، منزلت همسر و فرزندان وی (ع)، سیرۀ عبادی و رفتاری دختر رسول خدا (ص)، روایات تفسیری دربارۀ حضرت (س)، اهمیت خشنودی یا نارضایتی حضرت (س) و نیز مرارت‌های ایشان پس از وفات رسول خدا (ص) می‌باشد. در پایان نیز برخی آسیب‌های نقل مناقب و سیرۀ فاطمی (س) در نگاشته‌های سیوطی یاد شده که عبارت‌اند از: کم‌توجهی به نقل روایات فاطمی (س)، نقل روایات ناسازگار با تاریخ، کم‌توجهی به روایات منقول از راویان امامی، ذکر اخبار جعلی و درافتادن با جریان شبیه‌سازی فضایل فاطمی (س) برای دیگران.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
  2. ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین‌بن‌هبةالله، 1418، شرح نهج‌البلاغه، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  3. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، 1963، منال الطالب فی شرح طوال الغرائب، مکه: جامعه اُمّ‌القری.
  4. ابن‌الجوزی، یوسف‌بن‌فرغلی، 1418، تذکرة الخواص، قم: مکتبه الشریف الرضی.
  5. ابن‌حنبل، احمد‌بن‌محمد، 1416، مسند احمد‌بن‌حنبل، به‌تحقیقِ احمد شاکر، قاهره: دار الحدیث.
  6. ابن‌طیفور، احمد‌بن‌ابی‌طاهر، 1378، بلاغات النساء، نجف: مکتبه الحیدریه.
  7. ابن‌ماجه، محمد‌بن‌یزید، 1430م، سنن، به‌تحقیقِ شعیب الأرنؤوط، بیروت: دار الرساله العالمیه.
  8. اسلامی‌نسب، حمزه علی و فریده علیزاده، پاییز1398، «حضرت زهرا3 در منابع تفسیری و روایی اهل‌سنت»، صراط، س۱۰، ش19، ص 9 تا 46.
  9. آبی، منصور‌بن‌حسین، بی‌تا، نثر الدر فی المحاضرات، قاهره: الهیئه العامه المصریه للکتاب.
  10. بخاری، محمد‌بن‌اسماعیل، 1422، الجامع المسند الصحیح المختصر، بیروت: دار طوق النجاة.
  11. بشوی، محمد یعقوب، تابستان1384، «فاطمه3 در قرآن؛ نگاهى به جایگاه فاطمۀ زهرا3 در آیۀ مباهله از نظرگاه اهل‌سنّت»، بانوان شیعه، س2، ش4، ص84 تا 105.
  12. بیهقی، احمد‌بن‌حسین، 1344، السنن الکبری و فی ذیله الجوهر النقی، حیدرآباد هند: مجلس دائرة المعارف النظامیة الکائنه.
  13. ___، 1408، دلائل النبوة ومعرفة أحوال صاحب الشریعة، قاهره: دار الریان للتراث.
  14. حسینی شیرازی، سید صادق، 1432، موسوعۀ اهل‌البیت: فی القرآن، قم: منشورات رشید.
  15. خوارزمی، الموفق‌بن‌احمد، 1418، مقتل الحسین، قم: أنوار الهدی.
  16. زبیدی، محمد‌بن‌محمد، 1414، تاج العروس، بیروت: دار الفکر.
  17. سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر، 1986، مسند فاطمة الزهرا3، به‌تحقیقِ حافظ عزیز بیک، حیدرآباد: شاه علی بند.
  18. ___، 1421، احیاء المیت بفضایل اهل‌البیت:، به‌تحقیقِ محمدسعید طریحی، طهران: مجمع العالمی لأهل البیت.
  19. ___، 1996، اسماع البقاع و الجبال فی القرآن الکریم، به‌تحقیقِ محمد عبدالرحیم، دمشق: دار الأنوار.
  20. ___، 1409، الإسراء والمعراج، قاهره: دار الحدیث.
  21. ___، 2007، الإکلیل فی استنباط التنزیل، به‌تحقیقِ سیف‌الدین عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  22. ___، 2003، التحدث بنعمه الله، به‌تحقیقِ هیثم خلیفه، بیروت: المکتبه العصریه.
  23. ___، 2011، الثغور الباسمه فی مناقب السیده فاطمه3، به‌تحقیقِ عبدالحکیم أنیس، دبی: دائره الشوؤن الإسلامیه و العمل الخیری.
  24. ___، 1999، الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت: دار الفکر.
  25. ___، 2000، الحاوی للفتاوی فی الفقه و علوم التفسیر والحدیث و الاصول و النحو و الاعراب و سائر الفنون، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  26. ___، 1405، الحبائک فی أخبار الملائک، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  27. ___، 1985، الخصائص الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  28. ___، 1404، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
  29. ___، 2000، جمع الجوامع (الجامع الکبیر فی الحدیث والجامع الصغیر و زوائده)، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  30. ___، 1418، حسن المحاضره فی اخبار المصر والقاهره، به‌تحقیقِ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره: دار الفکرالعربی.
  31. ___، 1315، شرح سنن ابن‌ماجه، کراچی: قدیمی مکتب‌خانه.
  32. ___، 2002، لباب النقول فی اسباب النزول، بیروت: موسسه الکتب الثقافیه.
  33. ___، 1985، مسند علی‌بن‌ابی‌طالب7، حیدرآباد هند: عزیزبیک.
  34. ___، 1408، معترک الاقران فی اعجازالقرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  35. ___، 1421، الإتقان فی علوم القرآن، به‌تحقیقِ فواد احمدزمرلی، بیروت: دار الکتاب العربی.
  36. ___، 1416، الدیباج علی صحیح مسلم‌بن‌الحجاج، مدینه: دار ‌ابن‌عفان.
  37. ___، 1371، تاریخ الخلفاء، بی‌جا، بی‌نا.
  38. طباطبایی، محمدحسین، 1394، قرآن در اسلام، چ2، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  39. طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، 1404، المعجم الکبیر، چ2، موصل: مکتبة العلوم.
  40. طبری، محمدبن‌جریر، 1412، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار المعرفه.
  41. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، 1409، کتاب العین، چ2، قم: هجرت.
  42. فیض کاشانی، محمد، 1388، تفسیر الصافی، قم: ذوی القربی.
  43. مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، 1395، ریحانة الادب، قم: توحید.
  44. معرفت، محمدهادی، 1418، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  45. نسائی، احمد‌بن‌شعیب، 1991، السنن الکبری، به‌تحقیقِ عبدالغفار سلیمان البنداری، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  46. ___، 1420، سنن النسائی بشرح السیوطی وحاشیة السندی، بیروت: دار المعرفه.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار