واکاوی علل تغییر نگرش زبیر بن عوّام به امام علی علیه‌السلام پس‌از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح سۀ رشتۀ تاریخ و سیرۀ اهل‌بیت علیهم‌السلام، مدرسۀ تخصصی قرآن و عترت، حوزۀ علمیۀ خراسان.

2 دکتری علوم قرآن و حدیث.

10.61186/has.2024.1591.1059

چکیده

یکی از مسائل مهمی که در مسیر نظام اسلامی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله تأثیر بسیاری در جامعه نهاد، دگرگونی رفتار و مرام اجتماعی صحابۀ ایشان بود. در مقطعی از تاریخ این تغییر رفتارها باعث تغییراتی در روند حرکت امت اسلامی شد. یکی از این اصحاب، زبیر بن عوّام است که با تغییر مرام و تعامل با دیگر اصحاب، موجب شکل‌گیری حوادثی در سیر تاریخ شد؛ ازاین‌جهت ضروری است تا شاخص‌های تأثیرگذار در این تغییر رفتار بررسی و به علل آن پرداخته شود؛ ازجملۀ این دلائل می‌توان به اشرافیت، حرص‌وطمع، اصرار فرزندان، بی‌بصیرتی و ادعای خلافت اشاره‌ کرد. زبیر کسی است که نکات مثبت و منفی زیادی دربارۀ او نقل شده است. برخی او را تجلیل کرده و عاقبت‌به‌خیر می‌دانند و برخی دیگر وی را به‌خاطر اعمالش در آتش دوزخ می‌بینند. عده‌ای نیز اعتقاد دارند زبیر اشتباهاتی داشته است؛ اما او را عاقبت‌به‌خیر می‌دانند. هدف از این نوشتار کشف دلائل تغییر رفتار زبیر بن عوّام و پرداختن به شاخص‌های آن است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و براساس اسناد کتابخانه‌ای شخصیت زبیر را بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، 1372، جلوۀ تاریخ در شرح نهج البلاغه، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
  2. ابن‌اثیر، علی، 1385، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
  3. ___، 1409، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر.
  4. ابن‌اعثم کوفی، احمد، ۱۴۱۱، الفتوح، ترجمۀ علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
  5. ابن‌بلبان الفارسی، علی، 1414، صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان، به‌تحقیقِ شعیب الارنووط، بیروت: موسسه الرساله.
  6. ابن‌حبیب ، بی‌تا، المحبر، به‌تحقیقِ ایلزه لیختن شتیتر، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
  7. ابن‌خلدون، عبدالرحمان بن محمد، 1408، العبر فی دیوان المبتدا و الخبر، به‌تحقیقِ خلیل شحاده، بیروت: دار الفکر.
  8. ابن‌سعد، محمد، 1389، الطبقات الکبری، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
  9. ابن‌سلام، قاسم، 1410، النسب، به‌تحقیقِ مریم محمد خیر الدرع و سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
  10. ابن‌سیدالناس، فتح‌الدین محمد، 1414، عیون الاثر فی فنون المغازی و الشمائل و السیر (السیره النبویه)، به‌تصحیحِ ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار القلم.
  11. ابن‌طقطقی، محمد بن علی، 1367، تاریخ فخری، ترجمۀ محمد وحید گلپایگانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  12. ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، 1412، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، به‌تحقیقِ علی محمد بجاوی، بیروت: دار الجیل.
  13. ابن‌عساکر، علی بن الحسن، 1415، تاریخ مدینۀ دمشق، ترجمۀ علی شیری، بیروت: دار الفکر.
  14. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، 1411، البدایه و النهایه، بیروت: مکتبه المعارف.
  15. ابن‌هلال ثقفی، ابراهیم، 1371، الغارات، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: وزارت فرهنـگ و ارشاد اسلامی.
  16. اربلی، علی بن عیسی، 1364،کشف الغمه فی معرفه الائمه، قم: نشر ادب حوزه.
  17. اسکافی، ابوجعفر، 1402، المعیار و الموازنه فی فضائل الامام امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب7، ترجمۀ محمدباقر المحمودی، بیروت: مؤسسه المحمودی.
  18. آئینه‌وند، صادق، 1363، تاریخ سیاسی اسلام، تهران: نشر رجاء.
  19. بلاذری، احمد بن یحیی، 1417، انساب الاشراف، به‌تحقیقِ سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دار الفکر.
  20. ___، 1988، فتوح البلدان، بیروت: دار الهلال.
  21. بهبودی، محمدباقر، 1368، سیرۀ علوی، تهران: بی‌نا.
  22. ترمذی، محمدعیسی، 1403، سنن الترمذی، به‌تحقیقِ عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت: دار الفکر.
  23. جوزی، عبدالرحمن بن علی، 1399، صفوه الصفوه، بیروت: دار المعرفه.
  24. حموی، یاقوت بن عبدالله، 1995، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
  25. دینوری، ابن‌قتیبه (منسوب‌به)، 1410، الامامة و السیاسه، به‌تحقیقِ علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
  26. ___، 1368، اخبار الطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
  27. ذهبی، شمس‌الدین، 1410، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، به‌تحقیقِ عمر عبدالسلام، بیروت: دار الکتاب العربی.
  28. زبیری، مصعب، 1953، نسب قریش، به‌تحقیقِ لیفی بروفنسیال، قاهره: دار المعارف.
  29. سبحانی تبریـزی، جعفر، 1368، تاریخ تحلیلی زندگانی امیرالمومنین علی7، بی‌جا: صحیفه.
  30. سهمودی، علی بن احمد، 2006، وفاء بالوفاء باخبار دار المصطفی، به‌تحقیقِ محمد محیی‌الدین عبدالحمید، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  31. سیدرضی، محمد بن حسین، ۱۳۸۸، نهج البلاغة، ترجمۀ انصاریان، قم: دار العرفان.
  32. شهیدی، جعفر، 1388، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران: علمی و فرهنگی.
  33. صدوق، محمد بن علی، 1404، من لا یحضره الفقیه، به‌تحقیقِ علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات الاسـامی.
  34. طبرانی، سلیمان بن احمد، 1403، الاوائل، به‌تحقیقِ محمد شکور، بیروت: الفرقان.
  35. طبرسی، احمد بن علی، 1386، الاحتجاج علی اهل اللجاج، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی خرسان، نجف: دار النعمان.
  36. طبری صغیر، محمد بن جریر، 1415، المسترشد فی امامه علی بن ابی‌طالب7، به‌تصحیحِ احمد محمودی، تهران: مؤسسه الثقافه الاسلامیه.
  37. طبری، محمد بن جریر، 1368، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسـم پاینـده، تهـران: اساطیر.
  38. ___، 1378، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، به‌تحقیقِ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  39. عاملی، جعفر مرتضی، 1385، الصحیح من سیره النبی الاعظم9، قم: موسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث.
  40. عسقلانی، احمد بن علی، 1415، الاصابه فی تمییز الصحابه، به‌تحقیقِ عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  41. قزوینی رازی، عبدالجلیل، 1358، النقض، به‌تصحیحِ میرجلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
  42. مروزی، نعیم بن حماد، 1414، الفتن، به‌تحقیقِ سهیل زکار، بیروت: دار الفکر.
  43. مسعودی، علی بن حسین، 1409، مروج الذهب و معادن الجوهر، به‌تحقیقِ یوسف اسعد داغر، قم: هجرت.
  44. مسکویه، ابوعلی، 1379، تجارب الامم، به‌تحقیقِ ابوالقاسم امامی، تهران: انتشارات سروش.
  45. مفید، محمد بن نعمان، 1367، الجمل، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
  46. مقدسی، مطهر بن طاهر، بی‌تا، البدء و التاریخ، به‌تحقیقِ بور سعید، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
  47. مقریزی، احمد بن علی، 1420، امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفده و المتاع، به‌تحقیقِ محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  48. ملکی میانجی، علی، 1375، ناکثین در دانشنامۀ امام علی7، به‌سرپرستی غلامعلی حداد عادل، تهران: امیرکبیر.
  49. نویری، شهاب‌الدین، 1364، نهایه الأرب فی فنون الأدب، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: امیرکبیر.
  50. یعقوبی، احمد بن اسحاق، 1415، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار