واکاوی روش‌های فرهنگی حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام در دوران امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه سطح سۀ رشتۀ تاریخ و سیرۀ اهل‌بیت علیهم‌السلام، مدرسۀ تخصصی قرآن و عترت، حوزۀ علمیۀ خراسان.

2 پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی

10.61186/has.2024.1995.1075

چکیده

در تاریخ اسلام مباحث فرهنگی و نحوۀ مقابله با تضاد‌های فرهنگی یکی از مباحث بزرگان دین اسلام بود؛ به‌ویژه در اواسط قرن دوم در دوران حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام که با شروع نهضت ترجمه، اندیشه‌های مختلف غیراسلامی که در تعارض با فرهنگ اسلامی بود وارد جامعۀ اسلامی شد. علاوه‌بر تشتّت‌های فکری، فشار و اختناق دستگاه حاکم نیز کار را بر حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام سخت کرده بود. ازآنجایی‌که در این دوران هویت شیعه تهدید می‌شده و تمام عوامل برای از بین بردن تشیع فراهم شده بود ضروری است واکنش‌ها و تلاش‌های امام علیه‌السلام برای مقابله با این تهاجم‌ها بررسی شود؛ ازاین‌رو اقدامات امام موسی کاظم علیه‌السلام که مکتب تشیع را استمرار بخشید حائز اهمیت بوده و باید بررسی شود. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی‌تحلیلی و براساس اسناد کتابخانه‌ای روش‌های ایشان برای اصلاح جامعه ازجمله انتشار حدیث، مناظره با مخالفان، مکاتبه با اصحاب، مقابله با افراط در عقل‌گرایی، تربیت شاگردان و تببین فرهنگی در مقابله با سیاسیت تزویر را می‌توان بیان کرد. هدف از این نوشتار اشراف یافتن بر روش‌های اصلاحی حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام برای جامعۀ اسلامی و ادامۀ حیات تشیّع بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابن‌شهرآشوب، ابی‌جعفر محمد بن علی، ۱۴۱۹، مناقب آل ابی‌طالب:، به‌تحقیقِ یوسف البقاعی، چ۳، قم: ذوی القربی.
    2. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم، ۱۴۱۴، لسان العرب، چ۳، بیروت: دار الفکر.
    3. احمدی میانجی، علی، ۱۴۲۶، مکاتیب الأئمة:، قم: دار الحدیث.
    4. ادیب، عادل، ۱۳۷۴، تحلیلی پیشوایان ما، ترجمۀ اسدالله مبشری، چ۱۶، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    5. اربلی، علی بن عیسی، ۱۳۸۱، کشف الغمه فی معرفة الائمه:، تهران: اسلامیه.
    6. اردبیلی نجفی، احمد بن محمد (مقدس اردبیلی)، ۱۴۱۱، مهج الدعوات و منهج العبادات، قم: تحریر ابوطالب کرمانی.
    7. اردبیلی، محمدعلی، ۱۴۰۳ق،جامع الرواة، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
    8. آشوری، داریوش، ۱۳۷۵، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
    9. البانی، عصری، ۱۳۸۸، الحیاة السیاسیه لامام الکاظم7، قم: المصطفی.
    10. پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری (http://www.leader.ir).
    11. پهلوان، چنگیز، ۱۳۷۸، فرهنگ‌شناسی، تهران: پیام امروز.
    12. جان احمدی، فاطمه، ۱۳۹۲، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، قم: نشر معارف.
    13. جباری، محمدرضا، ۱۳۹۲، سیرۀ اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا3، قم: دفتر نشر معارف.
    14. جمعی از نویسندگان، ۱۳۸۹، فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    15. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ۱۳۷۴، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن، تهران: مرتضوی.
    16. سامی نشار، علی، ۱۹۷۷، نشأه الفکر الفلسفی فی الاسلام، قاهره: دار المعارف.
    17. صدوق، محمد بن علی، ۱۴۰۴، عیون اخبار الرضا، به‌تحقیقِ الشیخ حسین الاعلمی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    18. طبرسی، احمد بن علی، ۱۴۰۳ق، الاحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
    19. طوسی، محمد بن حسن، ۱۴۰۴، اختیار معرفة الرجال، به‌تصحیحِ میرداماد الاسترآبادی، قم: مؤسسة آل البیت: لاحیاءالتراث.
    20. ___، بی‌تا، تهذیب، قـم: مؤسـسة المعـارف الاسـلامیه.
    21. قرشی، باقرشریف، ۱۴۳۰، موسوعة سیرة اهل البیت الامام موسی بن جعفر7، قم: نشر دار المعروف.
    22. ___، ۱۹۹۳، حیاة الإمام موسی بن جعفر7، بیروت: نشر دار البلاغة.
    23. قمی، شیخ عباس، ۱۳۸۰، الأنوار البهیة، ترجمۀ محمد محمدی اشتهاردی، چ۳، قم: نشر ناصر.
    24. کاظمی، سیدعلی‌اصغر، ۱۳۷۶، بحران نوگرایی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران: نشر قومس.
    25. کشی، محمد بن عمر بن عبدالعزیز، ۱۳۴۸، رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، مشهد: دانشگاه مشهد.
    26. کلینی، محمد بن یعقوب، ۱۳۶۲، الکافی، تهران: نشر اسلامیه.
    27. متقی‌زاده، زینب، ۱۳۸۸، جهانیشدن و فرهنگ مهدوی، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعودf.
    28. مجلسی، محمدباقر، ۱۳۷۸، ایمان و کفر، ترجمۀ عزیزالله عطاردی، تهران: نشر عطارد.
    29. ___، بی‌تا، بنادر البحار، ترجمۀ فیض‌الاسلام، تهران: نشر فقیه.
    30. محمودی بختیاری، علی‌قلی، ۱۳۶۸، زمینۀ فرهنگ و تمدن ایران، چ۴، تهران: نشر پاژنگ.
    31. مصباح یزدی، محمدتقی، ۱۳۸۲، تهاجم فرهنگی، قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
    32. ___، ۱۳۹۱، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
    33. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، از نرم‌افزار مجموعه آثار شهید مطهری.
    34. ___، بی‌تا، سیری در سیرۀ نبوی، تهران: نشر صدرا.
    35. معروف الحسنی، هاشم، ۱۳۷۴، سیری در سیرۀ ائمۀ اثنی‌عشر:، قم: منشورات رضـی.
    36. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، ۱۴۱۳، الارشاد، به‌تصحیحِ محمدباقر بهبودی، تهران: نشر اسلامیه.
    37. نباطی بیاضی، زین‌الدین علی بن یونس، ۱۳۸۴ش، الصراط المستقیم، نجف: المکتبة المرتضویة.
    38. نجاشی، احمد بن علی، ۱۴۰۷، رجال النجاشی، قم: جامعۀ مدرسین.
    39. نعمانی، شبلی، ۱۳۸۶، تاریخ علم کلام، ترجمۀ سیدمحمدتقی فخر داعـی، تهـران: نشر اسـاطیر.
    40. نفیسی، علی‌اکبر و محمدعلی فروغی، بی‌تا، فرهنگ نفیسی، تهران: بی‌نا.
    41. هاشمی، ریحانه، زمستان۱۳۸۶، «نقش زن در زمینه‌سازی ظهور»، انتظار، س۶، ش۲۲، ص۱۵۹ تا ۲۰۲.